19. yüzyılın sonlarına doğru buluşlar arasına ‘otomat’ adında yeni bir buluş daha dahil olur. Parayı atıyor ve gelen kutuyu açıyorsunuz. Bu kutuların içerisinden sakız, puro, sigara, çikolata, telefon, opera dürbünleri gibi birçok ürün çıkıyor. Eğer şanslı bir güne denk geldiyseniz kutudan güzel bir ürünle dönebilirsiniz. Şansınızı bilebilmek için de tek yapmanız gereken otomata madeni para atmak. Kısa bir süre sonra bu otomatlar kumar amacıyla kullanılmaya başlandı ve kollu kumar makineleri haline dönüştü. İlk kumar makinelerinden biri, ödül olarak sadece sakız veriyordu fakat buna rağmen üç tane kirazın yan yana gelmesi birçok insanda heyecan uyandırabiliyordu. 1890’lı yılların sonuna doğru ise kumar artık bağımlılık noktasına ulaşmıştı ve kumar makineleri ise insanlarda ki yoksunluğun giderilmesi için her yerde aranan araçlar halini almıştı. Los Angeles Times 1899 yılında bu makinelerin hemen hemen her barda bulunduğunu hatta bazı barlarda bu makinelerden altı tane olduğunu yazıyordu. Aslında sorun her barda bulunması değil her makinenin başında insan kalabalığının birikiyor olması ve gençlerin saatler boyunca bu makinenin başından kalkmıyor oluşuydu. Times’e göre bir kez alışan bağımlısı haline geliyor ve sonunda hepsi kaybetmeye mahkum. Sonunda devlet meseleye el atarak, birçok insanın hayatını karartan kumara makinelerini yasaklama ya da göz önünde bulunan yerlerden kaldırmak için belli yasaları düzenlemeye gitti. Bunun sonucunda ise kamuya açık alanda bulunan kumar makinelerinin arka plana çekilmesine karar verildi fakat bu insanların kumar alışkanlıklarından vazgeçebileceği anlamına gelmiyordu. Bir kumar bağımlısı olan Mollie Schüll kendisi ile ilgili durumu şu şekilde anlatıyor “Kazanmak için oynamıyorum. Oynamaya devam etmek için oynuyorum. Makinelerin başındayken hiçbir şey umurumda olmuyor.” Schüll’ün kumar oynamaya gittiğinde tek yaptığı kırmızı düğmeye basması, sorun ise bunu parası bitene kadar devam ettiriyor olması. Kumar makineleri başında ölüm oranlarının artmasından sonra makinelerin olduğu yerlere gizli kameralar konulmaya başlandı bu gizli kameralar ise başka bir durumun fark edilmesine neden oldu. Bu durum gösterdi ki makine başında yaşanan kalp krizi vakalarında -birçoğunun ölümle sonuçlandığı- diğer oyuncular yardım etmiyor ve oyunlarını aynı şekilde oynamaya devam ediyorlardı.
Ne oluyor peki, bu kadar basit gibi görünen bir konu insan doğasını nasıl bu kadar bozabiliyor ya da bozuk olan insan doğası bazı durumlarda kontrolsüzce ortaya mı çıkıyor? Kaybetme korkusunu yaşamak, verilen kararlardan dolayı kaybedilen paranın kaybını kabul etmemek, kazanmanın yaratacağı hazın hayaliyle birlikte olmayan paraları harcamak, bir yere ait olma hissiyatını sürekli devam ettirmek istediği… daha bir çok özelliklerden dolayı yatırımcılar çoğu zaman ne istediklerini bilmeden hareket ederler. Alınan bazı kararlarda optik bir yanılsama olabilir, yatırımcı gerçeği yanlış yorumlayarak bu yorum doğrultusunda ilerleyebilir. Optik yanılsama da alınan kararın hatalı olduğu fark edildiği zaman bu kararı devam ettirmemek daha kolay olabilmektedir. Fakat bazı kararlarda duygular sağduyunun önüne geçmektedir bu psikolojik bir durumdur ve hatalı verilen karar fark edilse bile yatırımcı o karardan dönmeyerek hatayı sürdürmeye devam eder, durumun farkındadır fakat buna rağmen kendisine engel olamamaktadır.
Yatımcıların birçoğu borsayı kumar olarak görüyor ve yatırım araçlarından biri olan hisse senetlerini kumarlaştırma eğilimine giriyor. Yatırımcı borsaya para yatırmasından kısa bir süre sonra zengin olma hayalleri kurmaya başlıyor ve bu hayaller gerçekleşmediğinde ise suçlama eğilimine yöneliyor. Hızlı bir şekilde zengin olabilme düşüncesiyle kontrolsüzce kırmızı tuşa basıyor ve parası bitene kadar, hatta borçlanıp borcunu ödeyememe noktasına gelinceye dek tuşa basmaya devam ediyor. Borsaya yatırım yapacak olan yatırımcının öncelikle bu alanın riskli ve uzun süreli bir yatırım alanı olduğunun, aldığı hisse senedine dair haberleri takip etmesi gerektiğinin, bilançoların, temel ve teknik analizlerin önemli olduğunun bilincinde olması gerekir. Yatırımcı bu bilinç ile yatırım yapması sonucunda günlük düşüşlerle çok fazla ilgilenmeden yatırımın hedef noktasını bekleyebilir. Borsa ve kumar insanlar da “aynı haz sisteminin” uyarılmasına neden olabilir fakat bu iki alanın karıştırılabileceği anlamına gelmemektedir.
“İlk yapılan yanlışa kaza, ikincisine hata, üçüncüsüne ise tercih denir.” Dostoyevski
Cemre
Not: Kumarın gelişimi George A. Akerlof ve Robert J. Shiller tarafından yazılan “Sazan Avı” kitabından alınmıştır.
Kaynak: https://www.cemreyoldas.com/
Bir cevap yazın