Divanu Lugati’t Türk Nedir ?

25 Ocak 20150 Comment

Kaşgarlı Mahmud tarafından Bağdat’ta 1072 yılında yazmaya başladığı ve 1074 yılında tamamladı arasında yazılmıştır. Türk kültürünün Türkçe dilinde yazılan ilk sözlük eseridir. Günümüzde ismi Türk Diyalektleri Sözlüğü olan Divanu Lugat’t Türk adlı eserin yazarı Kaşgarlı Mahmud, Karahanlılar döneminde yaşamış soylu bir aileden gelen ve iyi bir eğitim almış bir Türk bilginidir.

Divanu Lugat’t Türk adlı eserin elde bulunan tek yazma nüshası, 1266 yılında Şam’da yaşayan müstensih Muhammed bin ebi Bekr ibn ebi’l-Feth tarafından temize çekilmiştir ve 1 Ağustos 1266 Pazar günü tamamlanmıştır. Divanü Lugâti’t-Türk’ün birinci nüshası 1915 yılında İstanbul’da Ali Emiri Efendi tarafından tesadüfen bulunmuştur.

El yazması nüshası 638 sayfadır ve yaklaşık 9000 Türkçe kelimenin oldukça ayrıntılı Arapça açıklamasını içerir.

Kaşgarlı Mahmud’un Divânu Lügati’t-Türk isimli eserini Türk kültür hayatına kazandıran kişi ve Millet kütüphanesinin kurucusu Ali Emiri yazması, 1917 yılında Talat Paşa’nın teşviki ile Kilisli Rıfat Bilge’nin gözetiminde basılmış hemen bütün dünya Türkologlarının ilgisini çekmiştir.

Breslav Üniversitesi Sâmi dilleri Profesörü Carl Brockelmann tarafından 1928 yılında atasözlerini, halk edebiyatı örneklerini ve Türk edebiyatı ve dili ile ilgili bulunan bütün kısımları ayrıntılı notlarla Divanü Lugâti’t-Türk sözlüğünün Almanca çevirisi yayımlanmıştır.

Kaşgarlı Mahmud’un Kayıp Eseri Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk
Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati’t Türk adlı eserini yazdığı dönemde başka bir kitap daha yazmıştır. Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk adlı eseri döneme ışık tutan başka bir kitabıdır. Fakat Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk adlı eseri kayıptır.

Türk Dil Kurumu tarafından Besim Atalay’ın modern Türkçe çevirisi 1940 yılında basılmıştır.

Divânu Lügati’t-Türk Kime Sunulmuştur.
Kâşgarlı Mahmud, Divânu Lügati’t-Türk adlı eserini Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunmuştur.

Divânu Lügati’t-Türk’ün Tek Nüshası İstanbul’da
Divânu Lügati’t-Türk adlı kitabının tek yazması olan nüsha bugün İstanbul’da Millet Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.

Kaşgarlı Mahmud, Divanu Lügati’t-Türk Adlı Eserinin Önsözü
Allah’ın, devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türklerin eline verildi. Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Hak’tan ayrılmayan Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile birlikte olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türkler tarafından her arzularına eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden korudular. Cihan hâkimi olan Türklere herkes muhtaçtır, onlara derdini dinletmek, bu suretle her türlü arzuya nail olabilmek için Türkçe öğrenmek gerekir.

Divanu Lügati’t-Türk’te Yer Alan Harita
Kaşgarlı Mahmud yazdığı Divanü Lugati’t-Türk’ün pek çok önemli özelliği arasında eserin ilk sayfalarında yer alan bir de harita bulunmaktadır. Bir Türk’ün çizdiği ilk dünya haritasıdır. Kaşgarlı Mahmud, Divanu Lügati’t-Türk kitabında, Türk boylarının yaşadığı coğrafyayı anmakla kalmamış Bu boyların her biri şu haritada gösterilmiştir diyerek eserine eklediği harita üzerinde Türk soylu halkların yaşadığı bölgeleri göstermiştir.

Japonya’yı Dünya Haritasında Gösteren İlk Kişi Kaşgarlı Mahmud
Kaşgarlı Mahmud, Japonya’yı dünya haritasında gösteren ilk kişidir. Japonya’yı doğuda bir ada olarak göstermişti. Ve bu adayı Cabarka adıyla anmıştır. Japonya’nın ilk haritası Kaşgarlı Mahmud’dan üç yüzyıl sonra bir Japon tarafından çizilecektir, ancak Japonya’yı Kaşgarlı gibi bir dünya haritası üzerinde gösteren ikinci harita Divanü Lugati’t-Türk’ten tam dört yüzyıl sonra yapılacaktır. Bu durum Kâşgarlı Mahmud’a Japonya’yı dünya haritasında ilk kez gösteren kişi unvanını kazandırmıştır.

Kaşgarlı Mahmud, haritasında Çin Seddi’ni, akarsuların yutularak yok olduğu kumluk bölgeyi, kadınlar şehrini, vahşi hayvanların ve ilkel insanların yaşadığı diyarlarla kuzeybatıda aşırı soğuklar yüzünden yaşanılmayan bölgeleri göstermiştir. Doğuda Çin ve Maçin halkıyla Cabarka diye adlandırdığı Japonya’nın uzaklığı, arada bulunan dağlar ve denizlerin yanı sıra Çin’in çevresindeki büyük duvarın, yani Çin Seddi’nin bu ülkelerde yaşayan ulusların dillerinin bilinmesini de engellediğini yazmaktadır.

Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lügati’t Türk kitabı 8 bölümden oluşmaktadır.

Divanu Lugat’t Türk Kitabının Bölümleri:
1_ Hemze Kitabı
2_ Salim Kitabı
3_ Muzaaf Kitabı
4_ Misal Kitabı
5_ Üçlüler Kitabı
6_ Dörtlüler Kitabı
7_ Gunne Kitabı
8_ İki Harekesiz Harfin Birleşmesi Kitabı

Divanu Lugati’t Türk Eserinin Özellikleri
Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır.
Divanu Lugati’t Türk 7500’den daha fazla Türkçe kelime içermektedir.
Eserde atasözleri ve şiirler kullanmıştır.
Aruz ölçüsü ile yazılmıştır.
Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi, ansiklopedisi ve dil bilgisi kitabı olma özelliğine sahiptir.
Divanu Lugati’t Türk Eserinin Yazılma Amacı: Araplara Türkçe öğretmek, Türkçenin yaygınlığını göstermek için yazılmıştır.
Türk soylu halkların dil özelliklerini ve o dönemin söz varlığını olabildiğince ayrıntısıyla ortaya koyan bir divan’dır.